Trong vài năm trở lại đây, thương mại điện tử (TMĐT) phát triển bùng nổ tại Việt Nam. Tuy nhiên, đằng sau tốc độ tăng trưởng chóng mặt là một thực tế đáng lo ngại: hàng loạt đơn hàng xuyên biên giới từ Trung Quốc tràn vào Việt Nam thông qua các nền tảng như Shopee, Lazada, TikTok, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng về thuế, thị phần và quyền kiểm soát nền kinh tế nội địa.
Lỗ hổng thuế: Mỗi ngày hàng triệu USD “rơi” khỏi ngân sách nhà nước
Theo cảnh báo từ các đại biểu Quốc hội, mỗi ngày Việt Nam ghi nhận từ 4-5 triệu đơn hàng giá trị nhỏ (dưới 1 triệu VNĐ) được nhập khẩu vào Việt Nam và miễn thuế theo chính sách hiện hành. Điều này tương đương với:
- 45-63 triệu USD hàng hóa mỗi ngày vào Việt Nam không đóng thuế.
- 1,3 – 1,9 tỷ USD mỗi tháng hàng nhập khẩu không chịu thuế VAT, thuế nhập khẩu.
Trong khi đó, doanh nghiệp Việt Nam vẫn phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, bao gồm thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp, và các chi phí liên quan đến vận hành trong nước. Sự bất cân xứng này tạo ra sự bất bình đẳng trong cạnh tranh, khiến hàng Việt ngày càng mất lợi thế.
Dòng tiền chảy ra ngoài – Ai thực sự hưởng lợi?
Hàng triệu đơn hàng giá rẻ từ Trung Quốc được xử lý thông qua các sàn như Shopee, Lazada, Temu, TikTok Shop không chỉ khiến dòng tiền tiêu dùng nội địa chảy ra nước ngoài, mà còn:
- Làm giảm động lực đầu tư cho các doanh nghiệp sản xuất trong nước.
- Kìm hãm sự phát triển nội lực kinh tế khi lợi nhuận rơi vào tay nhà bán nước ngoài.
- Gây mất kiểm soát một kênh phân phối chiến lược nếu tiếp tục để các nền tảng ngoại chi phối.
Đây không còn là câu chuyện cạnh tranh doanh nghiệp – mà là vấn đề kinh tế vĩ mô: liệu Việt Nam có đang đánh mất quyền chủ động trong hệ sinh thái tiêu dùng nội địa?
Nhà nước đã bắt đầu siết lại – nhưng chưa đủ
Tháng 11/2024, nền tảng Temu đã bị buộc tạm ngưng hoạt động tại Việt Nam do chưa hoàn tất thủ tục pháp lý. Toàn bộ đơn hàng phải hoàn tiền cho khách hàng, cho thấy Việt Nam đã bắt đầu kiểm soát các nền tảng bán hàng xuyên biên giới.
Bên cạnh đó, nhiều đề xuất chính sách mới đang được cân nhắc:
- Xóa bỏ mức miễn thuế cho đơn hàng nhập khẩu dưới 1 triệu VNĐ, nhằm tránh thất thu và tạo sân chơi công bằng hơn.
- Tăng cường kiểm soát nguồn gốc, vận chuyển và thanh toán đối với các đơn hàng xuyên biên giới.
Lời cảnh tỉnh dành cho doanh nghiệp nội địa
Hàng ngoại giá rẻ không xấu. Người tiêu dùng có quyền được tiếp cận sản phẩm tốt với chi phí hợp lý. Nhưng nếu hệ sinh thái TMĐT nội địa chỉ đóng vai trò “bãi đáp” cho hàng nhập khẩu giá rẻ, thì sớm muộn gì cũng mất quyền kiểm soát thị trường, dẫn đến:
- Doanh nghiệp nội không đủ động lực phát triển.
- Người tiêu dùng bị dẫn dắt hành vi tiêu dùng bởi thuật toán sàn ngoại.
- Quốc gia bị thất thu thuế và mất định hướng điều phối dòng tiền.
Kết luận: Cần hành động song song từ cả nhà nước và doanh nghiệp
- Nhà nước cần sửa luật, thu hẹp lỗ hổng thuế, siết nền tảng xuyên biên giới.
- Doanh nghiệp nội địa cần xây dựng kênh bán owned (sở hữu), làm chủ dữ liệu khách hàng và phát triển thương hiệu bền vững.
Cuộc chơi thương mại điện tử đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc. Nếu không tỉnh táo và hành động ngay hôm nay, nền kinh tế nội địa sẽ phải trả giá đắt trong tương lai không xa.
